De Toon!

Tja, dat hoor je tegenwoordig vaker: dat men klaagt over de toon van een debat, of over de toon waarop iemand een mening geeft. Jammer genoeg is mij niet duidelijk wat men precies met “de toon” – ook schriftelijk gebruikt - bedoelt.

Er is een uitdrukking “De toon maakt de muziek”: die houdt volgens mij in dat er veel mogelijkheden tot woordkeus zijn; sommige keuzes brengen de boodschap vriendelijker of juist assertiever over dan andere. Vermoedelijk bedoelt die uitdrukking eigenlijk dat wat “register” wordt genoemd. Voorbeeld: in een koffietent vol bouwvakkers zal men wellicht bij een onenigheid “Hou je kankerbek” kunnen vernemen. (U merkt, ik houd het mild; in Amsterdam zal je het niet horen want daar schelden ze niet met ziekten, zo vertelde een Amsterdamse mij). Die uitdrukking zal je in een gezelschap van astronomen vermoedelijk niet snel kunnen beluisteren. Die gebruiken een ander register. Of toon. Misschien zeggen die: “Kunt u alstublieft even uw mond houden”.

Maar nog steeds begrijp ik het gezeur over de toon niet. Je leest het in webdiscussies, je hoort het bij politici. De manier of toon waarop je iets zegt, vertelt iets over je: klank en uitspraak vertellen wat over je achtergrond: Twentse tongval, Gooise R, Leids gebrauw; laten horen of je een rotbui hebt of juist een goed humeur hebt, enzovoort. Als iemand zegt: “Vanavond haal ik babi pangan bij de Chinees, lekker makkelijk” dan kan die dat uitschreeuwen als die de pest in heeft, mompelen als die doodmoe is; het op zijn Brabants dan wel Gronings uitspreken, maar de inhoud blijft “vanavond lekker makkelijk babi pangan”

Ik ga er van uit dat de inhoud van een mededeling het enige belangrijke is. Dat wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat ik uit de techniek kom. Je kan tegen een kapotte auto of TV in alle toonaarden vloeken en tieren zoveel je wilt, maar je zal iets aan de inhoud moeten sleutelen om ze weer tot leven te brengen. En voorzichtig werken. Misschien krijg je dan zelfs vuile handen!

Zouden politici over de toon zeuren - of juist de toon zetten - om de aandacht van de inhoud af te leiden? Het lijkt er wel op. Als je op internet sommige reacties op het nieuws leest dan is het zelden inhoudelijk. Er wordt naar de toon geluisterd. Wilders, Pechtold, Buma, ach, al die gasten met training in retoriek en begeleiding door spindokters maken er gebruik van. En de Nederlander stinkt er in. De enige hedendaagse politicus die ik tot nu toe als naturel ervaar is Emile Roemer. Misschien word ik toch op buitengewoon slimme wijze misleid...